Aşığın Tevhidi: Hallac'a Göre Varlık ve Dini Tecrübe indir kitap bedava

Aşığın varlık bulması ma'şuk iledir; aldığı her nefes, terennüm ettiği her ses ma'şuka aittir. Hal böyle olunca, aşığın kendisine ait bir varlık iddiası abes olur. "Ben" demiş olmakla, "O" demiş olmak bir şeyi değiştirmez; çünkü gerçekte varlık veren ve var olan ma'şuktur. Hallac'ın ifadesiyle ma'şuk, kimi zaman çalının dilinden, kimi zaman da Hallac'ın dilinden seslenir. Ma'şuk, kimi zaman kendini kendi birler ve en büyük tevhid budur; kimi zaman da Hallac'ın dilinden ene'l-hakk şeklinde birler. Hallac'ın dilinden kendini "Bir"lemesi, Hallac'ın kendi birlemesi ya da kendi benliğini öne çıkarması değildir; çünkü çalının dilinden Musa'ya seslenen ile kendi dilinden ene'l-hakk diyen aynıdır. Ne çalı gerçektir, ne de Hallac; gerçek olan "Hakk"tır. Hallac, Ahbar'da yer alan bir ifadesinde bu konudaki düşüncesini şöyle dile getirir: "Bil ki, insan Allah'ı birlediğinde kendi varlığını ispatlamış olur. Kendi varlığını ileri süren ise, gizli şirke düşer. Yalnız, Allah dilediği kulun dilinden kendini birler. Eğer O, kendisini benim dilimden birlemişse bu yalnız O'nun bileceği bir şeydir. Eğer bu şekilde gerçekleşen bir tevhid yoksa ben kim, tevhid kim, ey dost!"